فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع)
این مقاله دربارهٔ فهرستی از کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع) است. برای آشنایی با امام علی(ع)، مدخل امام علی علیه‌السلام را ببینید.
فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع) مجموعه لقب‌ها و کنیه‌های امام علی(ع) است که در منابع متعدد شیعه و اهل سنت آمده است. علی‌اصغر شکوهی در اسماء و القاب امیرالمومنین، بیش از ۳۰۰، علامه هادی بن ابراهیم در البروج فی اسماء امیرالمومنین تا ۲۹۰ و ثابتی در کتاب القاب و صفات مولای متقیان، بیش از ۵۹۰ عنوان اسم، لقب و صفت را برای امام علی(ع) شمرده‌اند. قاضی نورالله شوشتری در احقاق الحق و ازهاق الباطل، ۲۴۷ لقب از پیامبر(ص) برای امام علی(ع) نام برده است.
اسدالله، امیرالمؤمنین، زوج البتول، ساقی کوثر، صاحب اللواء، حیدر کرار، یعسوب الدین و ابوتراب از القاب مشهور امام علی(ع) است.
بنا بر آنچه در منابع متقدم و متأخر درباره القاب و کنیه‌های امام علی(ع) آمده، فهرست آن‌ها به‌ترتیب حروف الفبا به این شرح است:
کنیه‌ها
| اَبوالْاَئمّه | اَبوتُراب | ابوالحسن | ابوالحُسین | ابوالحَسَنین |
| اَبو الرّیْحانَتَیْن | ابوالسِبطَین | اَبوشُبَّر | اَبوالشُّهَداء | اَبوالْعِترَه |
| ابوالقاسم | اَبوالْقَصَم (قصم به کسی گفته می‌شود که با هر چه برخورد کند، آن را در هم می‌کوبد) | اَبومُحمد | اَبوالْمُؤمِنین | اَبوالنّورَیْن |
القاب
عالمان شیعه و سنی در کتاب‌هایشان، لقب‌های بسیاری را برای امام علی(ع) ذکر کرده‌اند.
| لقب | معنا |
|---|---|
| ابوالیَتامی والمساکین | پدر یتیمان و بینوایان |
| اسدالله | شیر خدا |
| اسدالله الغالب الکرار | شیر خدا (نماد شجاعت و دلاوری) |
| اَخُ الرّسول | برادر پیامبر |
| اَذان | اعلان کننده بیزاری خدا و پیامبر از مشرکان |
| اُذُن الله الواعیه | گوش شنوای خدا |
| ازْهَدُ الزّاهِدین | بی‌رغبت‌ترین زاهدان به دنیا |
| اسـمُ اللهِ الرَضیّ | نام پسندیده خـدا |
| اصَلُ القَدیُم | گوهر دیرینه |
| امیرالبَرَرة | امیر نیکان |
| امیر الجُیُوش | فرمانده لشگرها |
| امیرالمؤمنین | فرمانده و رهبر مسلمانان |
| امیرالنَّحْلِ | امیر مؤمنان و شیعیان (نحل به‌معنای زنبور عسل است و شیعیان به زنبور تشبیه شده‌اند.) |
| امام | پیشوا و رهبر |
| امامُ الاَبرار | پیشوای نیکان |
| امام الاتقیاء | پیشوای پارسایان |
| امام الاولیاء | پیشوای دوستان خدا |
| امام الاُمّة | پیشوای امت پیامبر |
| امام البَریّه | پیشوای آفریدگان خدا |
| امام الحق | پیشوای حق و راستی |
| امام خلق الله | پیشوای آفریدگان خدا |
| امام الصّالِحین | پیـشوای شـایستگان |
| امام القَوم | پیشوای مردم |
| امام المتّقین | پیشوای پارسایان و تقوا پیشگان |
| امام المـُخلِصین | پیشوای بـی‌آلایشان |
| امام المرحومین | پیشوای مهریابان و مهر‌آوران |
| امام المسلمین | پیشوای مسلمانان |
| امام المؤمنین | پیشوای دین‌داران |
| امام ذَوِی الألباب | پیشوای خردمندان |
| امام النّاصِحُ | پیشوای خیرخواه |
| اَمینُ الرّسول | رازدار پیامبر(ص) |
| اَنزع البَطین | کسی که از شرک و دو گانه‌پرستی جدا و از علم و دانش پُر گشته |
| اَنیسُ المُؤمنین | دوست و همراه دین‌داران |
| اَورَعُ الْمُبین | زاهدترین و روشنگر فضائل و کمالات |
| اَوَّلُ العابِدینَ | اولین عبادت‌کنندگان |
| اَوَّلُ القَومِ اسلاما | نخستین کسی که اسلام را پذیرفت |
| اَوَّلُ مـَظْلُوم | نخستین کسی که در راه خدا ستم دیده |
| اَوَّلُ مـَن آمـَنَ بـِالله‌ِ | نخستین کسی که به خدا ایمان آورد |
| اَوَّلُ مَن غُصِبَ حَقُّهُ | نخستین کسی که حقّش غصب شد |
| اَعْلَمُ الرّزین | کسی که در کمال علم و دانایی قرار دارد |
| آمر بالمعروف | امر کننده به خوبی |
| ابو اللِّواء | صاحب پرچم |
| اَشرفُ المَکین | شریف‌ترین در نَسَب و حَسَب |
| اَشْجَعُ المَتین | شجاع‌ترین و صاحب متانت و قوّت |
| اَصلَعُ الاَمین | به‌دور از شرک و مورد اعتماد امت |
| بابُ اللهِ | باب رحمت پروردگار |
| باب الحطّة | باب عفو کننده خدا |
| بابُ حِکْمَة ربّ العالمین | درِ علم و حکمت پروردگار |
| بابُ المقام | درگاه مقصود |
| باب مدینةُ الْعِلم | درِ شهر علم |
| باب دار الحکمة | درِ شهر علم و حکمت |
| بَحْرُ العِلْمِ المَسجُور | دریای جوشان و لبریز دانش |
| بَحْرُ العُلُومِ | دریای دانش‌ها |
| بَدْرُ المُضیء | ماه درخشان |
| بُرهانُ الْمـُنیر | برهان نـوربخش |
| بیضة البَلَد | کسی که در شهر خود یگانه و بزرگ است و همتایی ندارد و دیگران حول او می‌گردند |
| تالی کتاب الله | دنباله‌رو کتاب خدا |
| حَبْل‌ُالله المَتین | ریسمان استوار خدا |
| حُجَّةُالله | حجت خدا |
| حُجَّةُ الأبرار | حجّت نیکان |
| حُجَّةُ الخِصام | دلیل قاطع بر خصومت‌کنندگان |
| حافظ لحدودالله | نگهبان حدود الهی |
| حَیدرة | به معنای شیر و کنایه از شجاعت و دلاوری |
| حَلیفُ الِمحراب | ملازم محراب |
| خاتم الوَصیّین | آخرین وصی |
| خازِنُ عِلْمِ الله | خزانه‌دار دانش خداوند |
| خاصَّةُ الله | برگزیده خدا |
| خالِصَةُ الرَّسول | چکیده پیامبر |
| خلیفةالله | جانشین خدا بر روی زمین |
| خلیفة رسول‌الله | جانشین رسول خدا |
| خیر البریة | بهترین مخلوق خدا |
| خیر الأوصیاء | بهترینِ سرپرست‌ها |
| خاصِفُ النّعل | وصله‌زننده کفش (کنایه از تواضع) |
| خَلیل‌َالله | دوست خداوند |
| دابّةُالأرض | جدا کننده کافر از مؤمن |
| دَوحَةُ الهاشمیّة | درخت شکوفان و تنومند خاندان هاشمی |
| دَیّانُ الدّین | حاکم قیامت |
| ذو القَرْنَین هذه الاُمّه | ذوالقرنین امت پیامبر |
| ذو النّورین | دارای دو نور (زینب و ام‌کلثوم) |
| ذِکر | یاد؛ کسی که یاد کردنش عبادت است. |
| رایةُ الْهُدی | پرچم هدایت |
| رُکْنُ الأولیاء | اساس دوسـتان خدا |
| رَفیق | دوست و همراه |
| زوج البتول | همسر فاطمه زهرا(س) |
| زَینُ الصِّدّیقینَ | زینت راستی‌پیشگان |
| زَیْنُ المُوَحِّدینَ النُّجَباء | زینت یکتاپرستان نجیب |
| ساقی کوثر | کسی که از حوض کوثر دیگران را سیراب می‌کند. |
| سامِعُ السِّرِ و النَّجوی | شـنونده راز و نیاز |
| سِدْرَةُ المُنْتَهی | جایگاه یا درختی در آسمان که در قرآن و حدیث معراج به آن اشاره شده است. |
| سراجُ المُنیر | چراغ فروزان (نماد روشنگری و هدایت) |
| سِرُّ الله | راز پروردگار |
| سیف‌الله | شمشیر خدا |
| سَیْفُ رَسول‌الله | شمشیر رسول‌خدا |
| سَفینةُ النَّجَاة | کشتی نجات |
| سید العرب | بزرگِ قوم عرب |
| سید البَرَرَة | بزرگ نیکوکاران |
| سید المسلمین | بزرگِ مسلمانان |
| سید الأوصیاء | بزرگ پیامبران |
| سید الوصیین | آقا و بزرگِ اوصیاء |
| سید النجباء | آقای بزرگ‌زادگان |
| سعید | سعادتمند، مبارک |
| شاهدٌ لِرَسول‌ِالله | گواه و دلیل برای پیامبر(ص) |
| شبیه هارون | همانند هارون(ع)؛ همان طور که هارون برادر موسی(ع) بود امام علی(ع) نیز برادر رسول اکرم(ص) است. |
| شَجَرَةُ التَّقوی | درخت تنومند و سربلند پرهیزکاری |
| شِهابُ الثاقب | شهاب شکافنده |
| صدیق اکبر | صدیق به کسی می‌گویند که در کردار و گفتار، راست و درست باشد و تصدیق‌کننده حق است |
| صدّیق اَعظم | بسیار راست‌گو |
| صراطُ المستقیم | راه راست |
| صاحب اللواء | پرچمدار |
| صاحبُ العصاء | مولای مردم |
| صاحب القَضایا | صاحب قضاوت‌ها |
| صالح المؤمنین | بهترین مؤمنان (در آیه ۴ سوره تحریم، بنابر قول برخی از مفسران شیعه و سنی مراد از عبارت صالح المومنین، امام علی است.) |
| صَفْوَة اللّه | دوست وفادار خداوند |
| طَریقُ المُستقیم | راه راست |
| عَلَمُ التُّقی | پرچم پرهیزکاری |
| عَلَم الهادی | پرچم هدایت (نماد روشنگری و هدایت) |
| عَمُودُ الدِّین | ستون دین |
| عُروَةُ الله الوُثقی | دستاویز محکم الاهی |
| عِصمَةُ الأولیاء | زمام دوستان خدا |
| عـَیبَةُ عـِلْمِ الله | رازگاه دانش خدا |
| غُرّةُ المهاجرین | جلودار مهاجران |
| فاروق | روشنگر و جداکننده حق از باطل |
| فاصل الفَضَاء | |
| فاصل القَضَاء | کسی که درباره قضاوت‌ها حکم قطعی می‌دهد. |
| فارِسُ العَرَب | جنگجوی عرب |
| قرآن ناطق | قرآن گویا |
| قائد | رهبر و پیشوا |
| قائدُ الغُرِّ المُحَجَّلین | پیشوای روسفیدان و مه‌جبینان |
| قائدُ الاُمّة الی الجنة | پیشوای امت به‌سوی بهشت |
| قائدُ المُتّقین | پیشوای پرهیزکاران |
| قائدُ البَرَرَة | پیشوای نیکوکاران |
| قاصِمُ الکَفرَةِ | شکننده کافران |
| قَسیمُ الجَنَّة و النَّار | قسمت‌کننده بهشت و دوزخ |
| قَصْدُ السَّبِیل | هدایت‌کننده به راه راست و درست |
| قاتِلُ الفَجَرَة | از بین‌برنده فاجران و جنایتکاران |
| قاتِلُ النّاکِثین و المارِقین و القاسِطین | از بین‌برنده ناکثین و مارقین و قاسطین |
| قَاضِی دَیْنِ رسول‌الله | ادا‌کننده قرض و وام پیامبر خدا |
| قَرْمُ الْحَدِیدُ | بزرگ‌مرد |
| کاشِفُ الْکرُوب | برطرف‌کننده |
| کرّار غیر الفرّار | حمله‌بَرَنده‌ای که فرار نمی‌کند |
| کَنَفُ الفُقَراء | حامی تهیدستان |
| لِسانُ الصّدق | زبان راست‌گفتار |
| مرتضی | پسندیده‌شده (خداوند او را پسندید و از او خشنود شد) |
| مُختار | برگزیده (زیرا خدای تعالی او را بهترین نفر برگزید) |
| مَنهَجُ الواضِح | راه آشکار |
| محَجَّة البیضاء | راه روشن |
| محَجَّة الکبرَی | راه بزرگ |
| محَجَّة الواضِحَةُ | راه پیـدا |
| مَظْهَرُ العَجائب | مظهر شگفتی‌ها |
| مُنْفِق | انفاق‌کننده |
| مُشْتَریٰ نَفْسَه | كسى كه جانش را [براى خشنودى خدا] مى‌فروشد (اشاره به آیه لیلة المبیت) |
| مَعْدِنُ الحِکْمَة | مخزن حکمت و دانش |
| مولی | پیشوا و سرور |
| مُنْجِز الْوَعْدِ | کسی که به وعده خود وفا می‌کند |
| مَارِدُ الْجَانِّ | |
| مولی کلّ مؤمن و مؤمنة | پیشوای هر مرد و زن مؤمن |
| مُفَرّجُ الکَرب | رفع‌کننده غم و اندوه |
| مِحْنَةُ الْکبْرَی | آزمایش بزرگ |
| مُهْلِک الْجَان | هلاک کننده جنیان |
| مُفْتِی الْقُرُون | فتوا دهنده در تمام قرون |
| مُکِرُّ الْکرَّات | پی در پی حمله کننده |
| مُدِیلُ الدَّوْلَات | جابجا کننده دولت ها |
| مُبیدُ الشرک | نابود‌کننده شرک و دوگانه‌پرستی |
| مَولَی الْمؤمنین | مولای مؤمنان |
| میزانُ الأعْـمال | تـرازوی اعمال |
| نَبَأُ العَظیم | خبر بزرگ |
| نَقْدُ السّبیل | |
| نعمة | نعمت الهی |
| ناهی عَنِ المُنکَر | بازدارنده از بدی‌ها |
| ناصرُ لِدین‌ِالله | یاور دین خدا |
| نَفْسُ الرّسول | جانِ پیامبر(ص) |
| وَصی | ولی و سرپرست |
| وَفیّ | کسی که به وعده خود وفا می‌کند |
| وجه‌الله | جلوه خدا و آینه خدانما |
| وزیر | جانشین پیامبر(ص) |
| ولی‌الله | ولی و سرپرست از جانب خدا |
| هادی | هدایت‌گر |
| یَعسوب‌ُ الدّین | سرپرست و جلودار مؤمنان |
تک‌نگاری
کتاب اَسماءُ و اَلقابُ اَمیرِالْمؤمنین علیِّ بْنِ ابی‌طالب(ع)، به زبان عربی و نوشته علی‌اصغر شکوهی قوچانی، نزدیک به ۲۵۰ لقب از امام علی(ع) همراه با شرح آن را ذکر کرده است. این کتاب توسط آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۷ش چاپ شد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «»، شبکة الامام علی(ع) میدیا.
- ↑ شکوهی قوچانی، اسماء و القاب امیرالمومنین، ۱۳۸۵ش.
- ↑ علامه هادی بن ابراهیم، البروج فی اسماء امیرالمؤمنین، ۱۳۸۷ش.
- ↑ ثابتی، القاب و صفات مولای متقیان، ۱۳۷۷ش.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۴-۱۰.
- ↑ المعجم الوسیط، واژه قصم
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی،۱۳۷۷ش، ج۱۰، ص۳۳۱ تا ۳۷۵.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۳و۳۲۸.
- ↑ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۹۳.
- ↑ ابن طاووس، الیقین،۱۴۱۳ق، ص ۲۹۱.
- ↑ اسکافی، منتخب الأنوار، ۱۳۸۰ش، ص۵۲ و ۵۳.
- ↑ شاذان بن جبرئیل، الروضة، ۱۴۲۳ق، ص۲۳۲و۲۳۳.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ حموی، أنیس المؤمنین، ۱۳۶۳ش، ص۸۳.
- ↑ سبط بن الجوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ص ۱۶-۵۰.
- ↑ خنجی، وسیلة الخادم، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ العاصمی، العسل المصفی، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ ابن طاوس، التحصین، ۱۴۱۳ق، ص۵۴۲
- ↑ عاملی، التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ۱۴۱۲ق، ص۴۷ و ۴۸.
- ↑ ابن شاذان، کتاب الفضائل، ص۱۷۲.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ح۵۹۲۴، ح ۱۲۵۸.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ طبری، فضائل علی بن ابی طالب و کتاب الولایه، ۱۳۷۹ش، ص۷۵
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۴-۱۰.
- ↑ شهرابی فراهانی، علی علیه السلام در آیینه نامها، کنیه‌ها و القاب، ۱۳۸۶ش.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۹۳
- ↑ عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰، ح۱۰ و ۱۱ و ۱۴.
- ↑ سیوطی، الدّر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۲۴.
- ↑ شکوهی قوچانی، اسماء والقاب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۷ش، فهرست و شناسنامه.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- اسکافی، محمد بن همام، منتخب الأنوار فی تاریخ الأئمة الأطهار علیهم السلام، تحقیق و استداک علی رضا هزار، قم، دلیل ما، ۱۳۸۰ش.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری،دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- برسی، حافظ رجب، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمومنین، قم و نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۷۵ش.
- ثابتی، فرزین، القاب و صفات مولای متقیان علی بن ابی طالب(ع)، تهران، نشر سبحان، ۱۳۷۷ش.
- حسینی عاملی، تاج الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، قم، بعثت، ۱۴۱۲ق.
- حموی، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، تحقیق میرهاشم محدث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۳ش.
- خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۱۱ ق.
- خنجی اصفهانی، فضل‌الله، وسیله الخادم الی المخدوم، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۵ش.
- رشاد، علی اکبر، دانشنامه امام علی(ع)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و امدیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۴۲۶ق.
- سید بن طاووس، الیقین، قم، موسسه الثقلین لاحیاء التراث الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شکوهی، علی اصغر، اسماء و القاب امیرالمومنین علی بن ابی طالب، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی استان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شهرابی فراهانی، زهرا، علی علیه‌السلام در آیینه نامها، کنیه‌ها و القاب، در مجله سفینه، شماره ۱۴، بهار ۱۳۸۶ش.
- «»، شبکة الامام علی(ع) میدیا، تاریخ بازدید: ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، تحقیق و نشر موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، فضائل علی بن ابی طالب و کتاب الولایه، قم انتشارات دلیل، ۱۳۷۹ش.
- عاصمی، احمد بن محمد، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی فی شرح سورة هل أتی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، ۱۴۱۸ق.
- علامه هادی بن ابراهیم، البروج فی اسماء امیرالمومنین، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۷۸ش.
- علی بن طاووس، رضی الدین، التحصین لاسرار مازاد من اخبار کتاب الیقین، قم، موسسه الثقلین لاحیاء التراث الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- قمی، شاذان بن جبرئیل، الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین، تحقیق علی شکرچی، قم، مکتبة الامین، ۱۴۲۳ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، نجف، چاپخانه حیدریه، ۱۳۸۴ق.